Hiç kimse işe emniyetsiz hareketler nedeniyle yaralanmayı planlayarak gitmez. Kaza araştırmaları yapılırken en kolay yol kazanın nedenini emniyetsiz hareketlere bağlamaktır. Gerçekte kök nedenler yalnızca bir çalışanın emniyetsiz şekilde davranmasından çok daha karmaşıktır.

Kazalar tipik olarak tek bir emniyetsiz hareketten ziyade olasılıkların ve şirket kültürüne aykırı risk/kazanç kararlarının karmaşık bir birleşimidir. Emniyetsiz hareket olmasa yaralanmanın yaşanmayacağı iddia edilebilir. Yine aynı ölçüde mantıklı bir varsayımla kazanın şu durumlarda gerçekleşmeyeceği de söylenebilir: daha güvenli tasarım olsaydı; yeterli bakım yapılsaydı; daha az üretim baskısı olsaydı; işte bir süre sınırlaması olmasaydı vb.

Gereğine uygun derinlemesine araştırmalar çoğu kez rahatsız edici şekilde şirketin güvenlik kültürüne, yönetimine, çelişen kurallara ve hedeflere dikkat çeker. Bu faktörlerin bir araya gelmesi çalışanın, sıcağı sıcağına, mevcut dış girdilerin ve baskıların tamamı dikkate alındığında mantıklı görünen bir karar vermesiyle sonuçlanabilir.

TEHLİKE NEREDEN GELİR?

Şirket kültürü, süre baskısı ve çalışan eğitimi (ya da eğitim eksikliği) gibi faktörler genellikle kaza istatistiklerinde yer almaz. Bu ve diğer faktörler çoğu kez emniyetsiz hareketin kendisi kadar kazaya katkıda bulunur.

“Eli sopalı yönetim” kolaydır ancak etkisizdir. Otoriteye karşı direnmek insanın doğasında vardır ve kurallar, görevleri yerine getirmeyi zorlaştırdığında, herkesin göz ardı ettiği “Aptal Kurallar” haline gelebilir. Tasarımlar ve teknoloji değiştikçe yönetimin çalışanları dinlemesi ve güvenlik kurallarını ve uygulamalarını sürekli güncellemesi gerekir. Kuralların gözden geçirilmesi gerektiğinde, detaylı bir risk değerlendirmesi çalışanlar ve yöneti­ciler arasında köprü kurmak için ideal bir yoldur.

Bantlı konveyör binlerce hareketli parçası olan güçlü bir makinedir. Bu hareketli bileşenler bir çalışanı ağır şekilde yaralamakla kalmaz, bu yaralanmanın bir saniyeden kısa sürede gerçekleşmesine yol açar. Tipik bir konveyör bandı nispeten sabit bir hızla hareket eder ve genellikle saniyede 0,5 ila 10 metredir. Bir çalışan, konveyör bandına istemeden dokunması halinde, çok hızlı reaksiyon süresine sahip olsa ve konveyör tehlikelerine tam olarak odaklanmış olsa bile en azından bir taşıyıcı makaraya temas edecektir ve geri dönüş rulolarına, şut direklerine, şasi ayaklarına, tamburlara ve tahrik elemanlarına çarpması olasılığı vardır. Sonuçlar genellikle korkunçtur.

Konveyörler esasen gergin ve bir bileşen­ler ağıyla çevrelenmiş dev bir elastik bant olan elemana büyük miktarda mekanik enerji yükler. Gergin bant genellikle tonlarca malzemeyle yüklenir ve bunlarda bazen 600 HP (450 kW) mertebesine varan güçte motorlar kullanır. Ağırlık, atalet ve kinetik enerji göz önünde bulundurul­duğunda devasa kuvvetler söz konusudur. 1 HP’nin altında güç üretebilen insan vücudu bu kuvvetlerle başa çıkamaz.

Rehavet unsuru da çalışanları etkiler. Tekrar eden emniyetsiz bir hareket emniyetsiz bir alışkanlığa dönüşür. Alışkanlık öylesine yerleşir ki çalışan bunun tehlikeli olduğunun farkına varmaz. İnsanlar iyi veya kötü alışkanlıkları sahiplenmeye meyillidir, öyle ki söz konusu alışkanlık sorgulandığında kendilerini tehdit edilmiş hissederler. Konveyörler hakkında bu basit gerçeklerin unutulması pek çok yaralanma ve ölüme katkıda bulunmuştur.

HAREKETLİ KONVEYÖRÜN CİVARINDA ÇALIŞMA

Konveyör bantlarının yer aldığı ölümlü kazaların 2/3’ünün bant hareket halindeyken, genellikle çalışanın kendini çalışan ekip­mana kaptırması veya bunun tarafından ezilmesi sonucunda meydana geldiği tahmin edilmektedir. Bunların çoğu enerji verilmiş bir konveyörde veya civarında bakım ve temizlik yapılırken yaşanmaktadır.

Bu ölümlü kazalar genellikle iki uygulamanın birleşiminden kaynaklanır. Birincisi konveyörde özenli kilitleme, etiketleme, bloke etme ve test yapılmadan bakım yapılmasıdır. Diğer bir emniyetsiz hareketse bir konveyör bandına herhangi bir alet veya donanımla temas etmektir. Bu ikisi bir araya geldiğinde sonuçlar genellikle ağır ve sıklıkla ölümcüldür. Kapalı ancak kilitlenmemiş bir konveyörde çalışmak bile trajediyle sonuçlanabilir.

ETRAFINDAN DOLANMA VE KESTİRME YOLLAR

Akıllı ve yaratıcı bir çalışan sıklıkla bazı işleri hızlandıracak veya kolaylaştıracak yollar icat etmeye veya keşfetmeye çalışır. Ne yazık ki bu kestirme yollardan bazıları güvenlik donanımlarını ve/veya doğru uygulamaları devreden çıkararak çalışana zarar verir.

KONVEYÖRE BİNMEK KABUL EDİLEN BİR UYGULAMA DA BİLE TEHLİKELİDİR

Etrafından dolanma uygulamalarının en yaygını konveyör sisteminin uygun olmayan şekilde kilitlenmesidir. Kilitlemenin amacı aktif ya da yedek tüm enerji kaynaklarının kesilmesidir. Uygun şekilde kilitleme yapılamaması, kilitleme gerekliliklerini göz ar­dı etmekten hareketli konveyörde çalışmaya ve konveyörü uygun olmayan şekilde durdurmaya kadar pek çok biçimde ortaya çıkabilir. Bunun bir örneği acil durdurma ipinin çekilmesi ve konveyörün enerjisinin kesildiğinin varsayılmasıdır.

Diğer bir yaygın geçici çözüm kontrollü bir alana belirlenen prosedürleri yerine getirmeden girmektir. Kontrollü alan bir çalışanın girmesi için yeterince büyük olan ve girip görevlendirildiği işi yapabileceği şekilde yapılandırılmış olan, giriş veya çıkışları kısıtlanmış ve çalışanın sürekli kullanımı için tasarlanmamış kapalı alandır. Kontrollü alanlarda çalışanlar çok özel kurallara tabidir. Bu kurallara uyulmaması tehlikelerin veya ölümlü olayların artmasına neden olabilir. Kontrollü alanların civarındaki yaygın hatalar şunlardır:

- Kontrollü bir alana yalnız girmek.
- Kontrollü bir alanda gaz seviyelerini kontrol etmemek.
- Kontrollü alandaki sistemlerin enerjisinin kesildiğinden emin olmamak.
- Yasak olmayan bazı ülkelerde konveyöre binmek cazip bir kestirme yoldur. Uzun bir mesafeyi yürümek yerine tesisin diğer kısımlarına taşınmak için konveyöre binmek çalışanlara cazip gelebilir. (Şekil 2) Bu taşıma yönteminde emniyet kemerlerinden veya koltukların sağladığı avantajlardan faydalanmak mümkün değildir. Çalışan hızı kontrol edemez ve tehlike halinde bile kon­veyörü durdurma kabiliyetine sahip değildir. Konveyöre binen çalışanlar konveyörün yolundaki sabit engellere de çarpabilir.

Konveyörden inme sorunu da ciddi bir tehlike olabilir. Hareketli bir konveyörden atlamak düşme yaralanmalarıyla sonuçlanabilir. Momentumun korunumu nedeniyle konveyörden atlayan kişi yere indiğinde konveyörle aynı yönde ve yaklaşık aynı hızda hareket etmeye devam eder.

KONVEYÖRÜN ÜSTÜNDEN YA DA ALTINDAN GEÇMEK

Almanya, Güney Afrika ve İngiltere de dahil bazı ülkelerde, bazı tesislerde konveyörlere binmek çalışanların iş istasyonlarına ulaşması için uygun bir yöntem olarak kabul edilir. Bu tesislerdeki konveyörlerin güvenlik bakımından özel olarak tasarlanmış olması ya da en azından özel biniş ve iniş istasyonları barındırması gerekir. Bununla beraber çalışanlara güvenli şekilde binme, seyir sırasında konveyörde durma ve güvenli inme yöntemlerini öğretmek için özel eğitim verilmelidir.

Diğer bir olası emniyetsiz davranış bir konveyörün karşı tarafına riskli bir şekilde geçilmesidir. Konveyör bantları genelde bir üretim tesisini ikiye bölen uzun sistemlerdir. (Şekil 3) Çalışanların servis veya bakım gerektiren bir alana geçmek için sıklıkla bir konveyör hattından geçmesi gerekir. Bir çalışan, zaman kazanmak için bir konveyörün üzerinden veya altından geçebilir. Alttan geçmek çok sayıda tehlike barındırır. Geri dönüş ruloları konum bakımından korumalı sayılabilir; peki ama geçiş yolu bir döküntü yığınına veya geri taşınan malzemeye denk geliyorsa?

Çalışanın vücudunun herhangi bir bölümü hareketli konveyöre temas ettiğinde konveyör ya bir taşlama makinesi gibi çalışarak cildi sıyırır ya da çalışanı döner bileşenlere doğru çeker. Altından geçmek çalışanı düşen nesnelere karşı da riske maruz bırakır. Bant üzerinde taşınan malzemeler veya konveyör bileşenleri bir çalışanın üzerine düşerek yaralanma veya ölüme neden olabilir. Genellikle döküntü veya geri taşınan malzeme kas zedelenmesine, diz burkulmasına veya düşme yaralanmasına neden olan bir takılmaya yol açacaktır.

Bir konveyörün üzerinden bu amaçla tasarlanmış ve ayrılmış bir üst geçit kullanmadan geçmek de tehlikeye yol açar. Konveyör yapısı tipik olarak insanların tırmanması için tasarlanmamıştır; bileşenlerin ve yükün yüklenmesi ve taşınması için geliştirilmiştir. Yüksek bir kayma ve düşme potansiyeli bulunmaktadır. Çalışan şanslıysa yere düşebilir, şanssızsa konveyör bandına düşer. Konveyör çalışıyorsa çalışan, çalışma akışına kapılabilir.

TEK GÜVENLİ YOL, AYRILMIŞ GEÇİT

Bu durum konveyör yapısı ve döner bileşenlerle temasa veya tahliye noktasında konveyörden aşağı atılmaya yol açabilir. Yük boyunca konveyör üzerinde yükle birlikte taşınmak yüksek bir ihtimalle yaralanmaya neden olacaktır. Düşmeler ciddi yüksekliklerden gerçekleşerek sıklıkla kalıcı sakatlıklarla veya ölümle sonuçlanabilir. Bir konveyörün karşı tarafına geçmek için güvenli bir yaklaşım, bu iş için ayrılmış ve tasarlanmış olan bir üst veya alt geçit noktasından geçmektir.

Çalışanın seyir hattındaki herhangi bir şey potansiyel bir engeldir. Bunlar döküntü yığınları olabileceği gibi yürüme yollarında veya çalışma alanlarında duran nesneler yada baş hizasındaki alçak engeller olabilir. Bir engel çeşitli tehlikelere yol açabilir. Takılma veya düşmeye elverişli bir durum yaratabilir. Engel yürüme yolunun ortasındaysa çalışanın bunun etrafından dolaşması gerekecektir. Bu yeni yol, çalışanı konveyöre daha çok yaklaştırıyorsa bu karar çalışanı konveyörün tehlikelerine de daha çok yaklaştıracaktır.

İHMAL EDİLEN GÜVENLİK VE KONTROL MEKANİZMALARI

Acil durdurma ipleri, arada sıkışma veya yak­laşan ekipman arızası gibi durumlarda banda hemen müdahale edebilmek için başvurulan son çaredir.

EMNİYETSİZ İŞ UYGULAMALARI (DEVAM)

Böyle bir olay gerçekleştiğinde tepki süresi genellikle çok kısadır, yani çalışanların konveyörü mümkün olduğunca kısa sürede durdurmanın yolunu bulması gerekir. Bununla beraber bant aniden durmayacaktır ve yavaşlayarak durması gerekecektir. İp kopmuşsa, anahtar çalışmıyorsa veya sistem devre dışı bırakılmışsa çalışanlar kendilerini koru­yacak son aracı kaybetmiş olur.

Ne yazık ki güvenlik sisteminin bağlantısını kesmek ya da konveyörün olumsuz durumda durdurma amaçlı güvenlik ve kontrol teçhizatını devreden çıkarmak yaygın bir uygulamadır. Devreden çıkarılan bu kontrollerin en yaygın olanı şut seviyesi ve bant kayması anahtarcıdır. Tıkalı şut sensörleri daha ziyade şutta sık sık yüksek malzeme seviyelerinin bulunması nedeniyle devreden çıkarılır.

Ancak durum yalnızca aşırı dolu bir huni olmadığında ve şuttaki akış gerçekten aşırı miktarda olduğunda pek çok ek tehlike oluşabilir. Bunlar arasında yangınla sonuçlanan bant kayması, büyük bir sistem duruşuyla sonuçlanan bant kopması veya büyük miktarda döküntüler bulunur.

EMNİYETSİZ UYGULAMALARIN ÇARPAN ETKİSİ

Bir kaza genellikle birden fazla kötü iş uygu­lamasının bir araya gelmesine bağlı olarak yaşanır. MSHA’nın 1999 tarihli bir Ölümlü Kaza Çiziminde, bir çalışanın, kilitlenmemiş bir konveyörün yakınındaki korumasız alana tek başına girdiğinde meydana gelen ölümlü kaza aktarılmaktadır. Devamında çalışanın giysileri konveyörün çalışır durumdaki kuy­ruk tamburuna sıkışmıştır. Dört emniyetsiz uygulama ve iki emniyetsiz bölge bir araya gelerek yıkıcı bir olay meydana gelmiştir. Faktörlerden herhangi biri tek başına yaralanmaya ve hatta ölüme yol açabilirdi ancak bunlar bir araya geldiğinde çalışanın kaderini belirlemiştir.

2003’te yapılan bir araştırmada ölümlü kazalar ve emniyetsiz uygulamalar arasında bir ilişki tespit edilmiştir. Araştırma, ölümlü kaza başına 300.000 emniyetsiz davranış düştüğünü göstermiştir. (Şekil 7)

Araştırmada zaman kayıplı kazaların, kay­dedilmesi gereken yaralanmaların ve ramak kala olaylarının sayıları da incelenmiştir.

Bunlar bağımsız değişkenlerdir, yani sayılar 31. Kayıp Gün Olayının bir ölümlü kaza olacağı anlamına gelmez. Ancak her 30 kayıp iş günü olayına karşılık bir ölümlü kazanın gerçekleşmesi yönünde bir istatistiksel olasılık bulunduğunu belirtir. Neticede, emniyetsiz hareketleri azaltmak istatistiksel bakımdan, ölümlü kazaları azaltmanın etkili bir yoludur.

Her ne kadar tek bir emniyetsiz uygulamanın bile istatistiksel olarak ciddi sonuçlara yol açma ihtimali olsa da konveyör kazaları nadiren tek bir yanlış hareket sonucu oluşur. Daha ziyade şirket kültürünün ve bazıları bu yazıda özetlenen mantıksız kararların birleşiminin sonucu­dur. Çalışanlar bu emniyetsiz uygulamaları ortadan kaldırıp tehlikeli bölgelerde mümkün olduğunca az bulunursa bir kazayı önleme şansları önemli ölçüde artar.