Karbon vergisi herhangi ekonomik bir sektör tarafından çevreye yayılan her türlü sera gazı veya sera gazı kombinasyonuna uygulanabiliyor. Kömür, petrol veya doğal gaz gibi hidrokarbon yakıtlar kullanıldığında karbon, karbon dioksit (CO2) ve diğer karbon bileşiklerine dönüştürülür. Karbon dioksit; küresel ısınmaya neden olan çevreye ve insan sağlığına zarar verip ısıyı hapseden bir sera gazıdır. Bu gerçeklik bize şunu gösteriyor, enerjiye olan bağımlılığımız bize yaşanılmaz bir dünya bırakmakta kararlı. İlerleyen teknolojiyle hayatlarımızı ‘enerji eşittir yaşam’ boyutunda bağımlı kılmış durumda. Gerçekliklerin ağır sonuçlarına maruz kalıyoruz daha çok üretmek ve tüketimi arttırmak isterken yaşam alanımız gezegenimizi yaşanmaz hale getiriyoruz. Son yıllarda yaşanan doğal afetler ise bunların en net örneğidir. Aslında bu afetleri bu kadar ürkütücü yapan çevreye ve insanlığa verdiği zararın boyutudur ki dünya var olduğundan beri doğal afetler yaşanıyor ve doğanın bu güç gösterisi , yeniden yaşam dediğimiz noktanın da başlamasının sebebidir aslında.
ORTAK AMAÇ YAŞANABİLİR BİR DÜNYA YARATMAK
Burada asıl odaklanılması gereken nokta ise; ekonomik güç kavramının hegemonyası altında yapılanların insanlığa ve insanlığın yaşam alanına verdiği zarar. Küresel ısınmanın sonucu yaşanan iklim krizi, sıcaklıkların artması, artan sıcaklıkların ölümlere sebep olması, kuraklık sonucu su sıkıntısının yaşanması ve daha birçok sebep-sonuç yazabiliriz. Bugüne kadar gelen bu korkutucu duruma karşı önlemler almaya başlayan hükümetler Paris İklim Anlaşmasına imza attı. Peki nedir bu anlaşmanın dediğimizde aldığımız cevap; Birleşmiş Milletler İklim Değişikliği Çerçeve Sözleşmesi’ne dayanmaktadır ve Kyoto Protokolü’nün sona erme tarihi olan 2020 sonrası iklim değişikliği rejimini düzenlemeyi amaçlamaktadır.1 Diğer örneğimiz, Avrupa Yeşil Mutabakatı (Karbon Ayak izi), Avrupa'yı 2050'de iklimi nötr hale getirmeyi amaçlayan Avrupa Komisyonu tarafından yürütülen bir dizi politika girişimidir.2 Girişimler- çalışmalar devam ediyor aynı zamanda yenilenebilir enerjiye ağırlık verilmesi de çok önemli bir nokta. Tabi burada asıl önemli olan başarıya ulaşabilmek yani gelecek nesillere yaşanabilir bir gezegen bırakabilmek. Yaşayıp görelim deyiminden öte zaten bize kendisini gösteren, geleceğin fragmanında birçok negatif duruma şimdiden maruz kalıyoruz. Temel amaç daha temiz ve yaşanabilir bir dünya için tüm dünya haklarının ve devletlerinin ortak karar ve uygulamalarla temiz enerjide buluşması ve bunu daimî kılması.
Konumuzun başlangıç noktası; karbon vergisine dönüş yaparsak, fosil yakıtların yanmasından kaynaklanan sera gazı emisyonları ilgili yakıtların karbon içeriğiyle yakından ilişkilidir. Bu negatif dışsallık, fosil yakıtların karbon içeriğinin ürün döngüsü içerisindeki herhangi bir noktada vergilendirilmesiyle telafi edilebilir. Karbon vergisi; sera gazlarını yayanların bu eylemlerinin sosyal maliyeti ile tam olarak karşı karşıya olmamaları sorununu çözmeye yardımcı olmakta. Yapılan araştırmalar karbon vergilerinin sera gazı emisyonlarını etkili bir şekilde azalttığını göstermiştir. Ekonomistler çoğunlukla karbon vergilerinin iklim değişikliğini azaltmanın en verimli ve etkili yol olduğunu ve ekonomi üzerinde en az düzeyde olumsuz etkileri olduğunu iddia ediyorlar. 77 ülke ve 100’den fazla şehir 2050’ye kadar net sıfır küresel emisyonu gerçekleştirmeyi taahhüt etmiştir. 2019 itibarıyla, 25 ülkede karbon vergileri uygulanmakta veya planlanmaktadır. 46 ülke, karbon vergileri veya emisyon ticareti programları yoluyla karbona bir tür fiyat koymaktadır. Bunların regresif vergi olmasını önlemek için karbon vergisi gelirleri düşük gelirli gruplara harcanabilir.3
SINIRDA KARBON DÜZENLEME MEKANİZMASI YÖNTEMİ NEDİR?
13 Aralık 2022’de Avrupa Birliği Konseyi ve Avrupa Parlamentosu, Karbon Sınırı Ayarlama Mekanizması (CBAM) yönetmeliğinin nihai metni üzerinde geçici bir anlaşmaya vardı. Uzlaşma sağlanan metin Ocak 2023’te kamuoyuna açıklandı. 18 Nisan 2023’te Avrupa Parlamentosu, yeni Karbon Sınırı Ayarlama Mekanizması kurallarını kabul etti. SKDM Tüzük Metni, Avrupa Parlamentosu (AP) ve Konsey tarafından 10 Mayıs 2023 tarihinde imzalanmış ve 16 Mayıs 2023 tarihli ve L 130/52 AB Resmî Gazetesi’nde yayımlanmış olup 17 Mayıs 2023 tarihi itibariyle yürürlüğe girmiştir. CBAM düzenlemesi, belirli enerji yoğun malların ithalatçılarının, AB Emisyon Ticaret Sistemi kapsamındaki emisyon tahsisatlarının fiyatına karşılık gelen ithalatları için bir vergi ödemelerini gerektirecektir. CBAM kapsamındaki bildirim yükümlülükleri 1 Ekim 2023’ten itibaren geçerli olurken, ithalatçıların vergi ödeme yükümlülüğü 2026’dan itibaren başlayacak. Peki CBAM’ın amacı nedir? CBAM düzenlenmesi, belirli karbon yoğun malların ithalatçılarının, AB ETS kapsamında benzer yerel endüstrilere uygulanan vergiye karşılık gelen bir vergiyi ithalatlarına ödemelerini gerektirecek ve böylece AB firmaları tarafından aynı malların yabancı üreticilerine ödenen karbon fiyatını genişletecektir. Düzenlemenin kapsayıcı mantığı, AB ETS kapsamında AB içinde elde edilen sera gazı emisyon azaltımlarının, kapsam dahilindeki operatörlerin operasyonlarını değiştirerek dengelenmesi durumunda ortaya çıkacak olan “karbon kaçağı” riskini ele almaktır. AB ETS kapsamı dışındaki yetki alanlarına veya AB firmalarının bu yetki alanlarından ithalatlarını artırmalarıdır.4
TÜRKİYE İÇİN KARBON VERGİSİNİN ANLAMI
Türkiye’de resmi olarak karbon vergisi uygulaması henüz başlamadı. Fakat Türkiye, 2015 senesinde Paris İklim Anlaşmasını imzaladı ve karbon emisyonlarını azaltma taahhüdünde bulundu. Bu kapsamda Türkiye’nin 2030 yılına kadar sera gazı emisyonlarını %21 oranında azaltması hedefleniyor. Türkiye’de karbon vergisi uygulaması çalışmaları devam etmekte. 2020 yılında Türkiye Cumhuriyeti Hazine ve Maliye Bakanlığı tarafından karbon vergisiyle ilgili bir düzenleme taslağı hazırlanmıştır. Fakat bu düzenleme henüz yürürlüğe girmedi. 1 Ocak 2023’de yürürlüğe girmesi planlanan sınırda karbon vergisi uygulaması Ekim 2023 tarihine ertelenmiştir. Kademeli geçiş dönemiyle uygulanmaya konulması hedeflenen düzenleme 1Ocak 2026’dan itibaren tam olarak yürürlüğe girmesi beklenmektedir.5
Kaynakça:
1. https://iklim.gov.tr/paris-anlasmasi-i-34
2.https://www.sgs.com/tr-tr/haberler/2021/11/indiv-ab-yesil-mutabakati?utm_source=google-karbonayakizi&utm_medium=karbonayakizi
3. https://tr.wikipedia.org/wiki/Karbon_vergisi
4.https://maviyesilkalite.com/cbam-sinirda-karbon-duzenleme-mekanizmasi-yonetimi/?gad_source=1&gclid=CjwKCAjwr7ayBhAPEiwA6EIGxJz54cdRlywqZW6xKSzXtFh7SoolqSmh1t4Do5r1rMZB0rnAEWCXIxoCOfYQAvD_BwE
5.https://www.dilekasan.com/karbon-vergisi nedir/#:~:text=T%C3%BCrkiye'de%20hen%C3%BCz%20resmi%20bir,emisyonlar%C4%B1n%C4%B1%20%21%20oran%C4%B1nda%20azaltmas%C4%B1% 20hedeflenmektedir.
