Hazırlayan: BURKUT Su Tekniği A.Ş. Yük. Müh. Enis Burkut
Neden az bakım ve az duruş sanayinin vaz geçilmez şartıdır? Çünkü arıza sebebi ile gereksiz yere duran sanayi zarar eder. Sanayi büyük yatırımlar ile kurulur ve bu yatırım sırasında, yatırımın kısa zamanda amorti edebilmesi için işletmenin, mümkünse her gün 24 saat çalışması yönünde planlamalar yapılır. Ayrıca sanayi işletmesinde çok sayıda insan çalışır ve bu kişiler fabrika zamansız dursa dahi maaşlarını alırlar; dolayısı ile fabrikanın plansız duruşu işletmeyi zarara sokar.
Yukarıdaki paragraf mantıklı ise, neden ülkemizdeki sanayi kuruluşlarının birçoğu işletmenin zamansız duruşuna sebep olacak veya çok bakım gerektirecek “yeterli kalitede olmayan ucuz” su arıtım cihazları ve “ucuz” yedek malzeme satın almak ister?
Cevap; kanaatımızca ülkemizde henüz yeterli sanayi tecrübesi oluşmadığı için. Ülkemizden çok önce sanayici olmuş ülkeler de bizim geçtiğimiz yollardan geçip sanayi tecrübesi edinmişler; bizim de kötü tecrübelerden geçmemiz ve kendi tecrübemizi oluşturmamız için herhalde daha yeterli zaman oluşmadı.
“Az bakım ve az duruş” sanayinin vaz geçilmez şartı ise bu nasıl sağlanır?
Cevap; Kaliteli cihaz ve kaliteli malzeme satın alarak. Ülkemize kıyasla çok yıllar önce sanayileşmiş bir ülkedeki bir işletmenin bizden bir soğutma suyu filtresi satın alış yöntemi bu yazımız için bize ilham verdi, bu örneği buraya aktarmak isteriz. Sanayide tecrübeli bu yurt dışı şirketi bizim standart üretimimiz olan soğutma suyu filtresini satın almak istedi. Bu filtreyi ülkemizde beğenilecek kalitede imal ediyoruz ve şikayet almıyoruz. Filtre üretiminde standart olarak boyalı karbon çelik şasi, sentetik pompa ve sentetik kumanda panosu kullanıyoruz. İhracat olsun, yurt dışına satış olsun maksadı ile liste fiyatımızdan yüksek bir indirim yaparak bu filtreyi satmaya razı idik ve yurt dışındaki şirkete çok ucuz bir teklif verdik. Fakat sanayide tecrübeli bu yurt dışı şirketi, kendi ülkesindeki sanayide ulaşılmış olan kalite standardını yakalamak için bizim cihazımız üzerinde bize birçok tadilat yaptırdı: Şasi, elektrik panosu ve pompa 304 kalite paslanmaz çelik olacak, ayrıca filtre üzerine kaliteli iletkenlik ölçer monte edilecek, böylece soğutma suyu iletkenlik değeri yükseldiğinde filtre otomatik ters yıkama yapacak.
Sonuç olarak, biz Türkiye standardı ile imal edeceğimiz ve yüksek indirim ile satmaya razı olduğumuz filtreyi, liste fiyatından yüzde 50 daha yukarı bir fiyata sattık… Sevinelim mi, hayret mi edelim, yoksa bizdeki sanayi anlayışı ile bizim sanayi işletmelerinin sık sık duruşlarına ve kaybedilen iş saatlerine mi üzülelim?
Yukarıda anlattığımız örnek olaydan şu fikri oluşturuyoruz. Sanayide tecrübeli ülkelerin idarecileri ve satın alma görevlileri “ucuz” kelimesini kullanmıyorlar, sanayi işletmesine daha uygun kelimeleri telaffuz ediyorlar: Az bakım isteyen, sorun yaratmayan, sanayide gereksiz duruş yaratmayan gibi…
Oysa biz ülkemizde şu cümlecikleri daha çok duyuyoruz: Ucuz olsun, buna bu kadar para verilmez, hele ucuz olanı bir deneyelim gibi... Fakat sanayi işletmecilerinden duyduğumuz aşağıdaki şikayetler ekipman satın alınırken duyduklarımızı desteklemiyor: Bu filtrenin basınç kaybı çok yüksek olduğu için yeni bir hidrofor satın almaya mecbur kaldık, bakım yaparken cihaz elimde kaldı, kısa ömürlü oldu, şasi kısa zamanda çürüdüğü için şasiyi yeniledik, çok sık bakım istiyor, işletme yarım gün susuz kaldı gibi…
Bir proses suyu hazırlama sistemi veya su arıtım cihazı satın alınırken nasıl sorular sorulursa sanayiye daha uygun bir sistem veya cihaz satın alınabilir?
Örneğin satın alma görevlileri satıcı şirkete aşağıdaki soruları sorabilirler: Bu arıtma cihazı veya sistemi günün 24 saati hizmet verir mi, bu arıtma cihazları ne sıklıkta bakım ve servis gerektirir, bu cihazın daha ileri teknolojik olanı ve daha ucuz işletileni var mı, bu filtrenin ve bu vananın basınç kaybı düşük müdür, bu kum filtresinin içindeki su hızı nedir, filtre ters yıkaması sırasında ne kadar su atar, su yumuşatma cihazının rejenerasyonu ne sıklıkta olacak, reçine ömrü nedir, bu cihazın bakım ve servisini bizim teknisyenlere öğretebilir misiniz, yoksa imalatçı şirket olarak servisleri siz mi yapmalısınız, bu arıtma cihazının sarf malzemeleri neler, bunlar her zaman stokunuzda bulunur mu, yoksa sarf malzemelerini bizim stok tutmamız mı gerekir, bu cihaz için önereceğiniz yedekler nelerdir, bu yedeklerin temini kolay mıdır, hangi yedekleri muhakkak kendi depomuzda bulundurmalıyız?
Görüşümüz şudur; ucuz bir su hazırlama sisteminin satın alınması sonucunda işletme yılda iki kez programsız duruş yaparsa, bu işletme “iyi cihaz” ile “ucuz cihaz” arasındaki fiyat farkından çok daha fazla para kaybedebilir.
Sanayi işletmeciliğine uymayan “ucuz” ekipman satın alınması sonucu neler oluyor?
Aslında bu sorunun cevabı için kalın bir kitap yazılabilir. Fikir vermek amacı ile, şahit olduğumuz birkaç örneği anlatacağız. Örnek 1. Ucuz olduğu için satın alınan küçük çaplı kum filtresi: 20 m3/saat su debisi için ideal kum filtresi geçiş hızı 10 m3/h/m2 ve filtre tankı çapı1,60 m olması lazımken, ucuz fikri ile 1,00 m çaplı kum filtresi satın alınmış. Küçük çaplı kum filtresi içindeki su hızı yüksek (25,5 m3/h/m2) olduğundan sudaki küçük katıları
Kaliteli Kum Filtresi
kum filtresi tutamıyor, dolayısı ile işletmeye giden küçük katılar makinaların girişindeki kartuş filtreleri çok sık tıkıyor ve sık kartuş değişimi sebebi ile fabrikadaki makinalar gereğinden daha sık duruş yapıyor, ayrıca sık kartuş değişimi kartuş gideri yaratıyor. Aslında fabrikanın bu gereksiz duruşlarının doğurduğu zarar bedeli ile sanayiye uygun kum filtresi satın alınabilirdi.
Örnek 2. Ucuza kaçılarak, riskler düşünülmeden, “sınır kapasitede” satın alınan ters ozmoz sistemi: İşletmede istenen su iletkenliği 10 mikroS/cm ve teorik hesaplara göre bir ters ozmoz cihazı ile bu iletkenlik değerinde su elde edilebiliyor. Ancak işletme hataları ihtimali ve ters ozmoz mambranlarının yaşlanması düşünüldüğünde,
10 mikroS/cm kalitede suyun sürekli temini için, peş peşe monte edilecek olan iki kademeli ters ozmoz cihazı sistemi sanayi işletmesine daha uygundur. Ucuza kaçılarak ve yakın gelecek düşünülmeden satın alınan bir adet ters ozmoz cihazı ilk başta 10 mikroS/cm kalitede su üretmişse de, yapılan ilk işletme hatası sonucunda ters ozmoz cihazı 30 – 40 mikroS/cm iletkenlikte su üretmeye başlamış ve suyu daha çok saflaştırmak için ikinci ters ozmoz cihazı satın alınasıya kadar (yaklaşık teslim süresi 2 ay), bu sanayi kuruluşu birçok işletme sorunu yaşamış, ürün kalitesinde sorunlar olmuş ve işletme zarar etmiş.
Sanayi Tecrübesinin Oluşumu Sonrası: Sanayimiz tecrübelendikçe proses suyu hazırlama sistemi ve sarf malzemesi satın alınmasında aşağıdaki konulara daha çok önem verilecektir görüşündeyiz:
• Sanayinin çalışma şartlarını iyi bilen, bilgi birikimi yüksek, sanayiye doğru hizmet veren, teknik servisi güçlü ve yedek parça hizmeti olan “çözüm ortağı” bir tedarikçi ile çalışma kararı almak.
• Zamansız arızaları azaltmak için güvenilir ve kaliteli markaları seçmek.
• Otomatik sistemler kurarak personel iş kaybını ve iş güvenliği risklerini azaltmak.
• Geri kazanım sistemleri kurarak enerji ve atık su kayıplarını azaltmak.
