İnsanların yaşadığı alanlarda meydana gelme ihtimali olan kaçak akım, yüksek değerlere ulaştığı taktirde can kaybına yol açabiliyor. Yalıtım hatasının neden olduğu kaçak akım değerleri aynı zamanda yangına neden olabiliyor. Türkiye’de gerçekleşen 4 yangından biri elektrik kaynaklı kazalar olarak kayıtlara geçiyor. Ancak gerekli önlemleri almak çok da zor değil.
KAÇAK AKIM RÖLESİNİN ÖNEMİ
Elektrik ile çalışan cihazlarda olası bir elektrik kaçağı tehlikesine karşı alınan önlemlerden bir diğeri de topraklamadır. Akımın toprağa aktarılarak uzaklaştırılmasını sağlar. İnsan hayatını ve cihazların kullanım ömrünü riske atmamak için elektrik kaçağı riskine karşı topraklamanın doğru yapılması ve sağlıklı bir şekilde çalışması kesinlikle çok önemlidir. Ne yazık ki kimi zaman topraklama işleminin düzgün yapılmamış olması, çeşitli izolasyon ve yalıtım hataları sebebiyle kaçak akım (artık akım) tehlikesini ortaya çıkarıyor. Bu tarz vakalarda kaçak akım, yaşamını ve elektrikli cihazların ömrünü tehlikeye atıyor.
İstatistiklerle de bakmak istersek, İstanbul Büyükşehir Belediyesi İtfaiye Daire Başkanlığı’nın yayınladığı istatistiksel rapora göre, 2015-2019 arası beş yıllık dönemin ortalaması göz önüne alındığında, yangınların yaklaşık %23,8 gibi yüksek bir oranının elektrik kaynaklı kazalardan olduğu gözlemlenmiş bulunuyor.
Bu kazaların önüne geçebilmek için yerel mevzuatımıza baktığımızda da birçok madde bulunduğunu görüyoruz. Elektrik İç Tesisleri Yönetmeliği’nin 18. Maddesine göre şu hususa dikkat etmek gerekiyor. “Elektrik ana dağıtım noktalarına yangından korumaya yönelik kaçak akım rölesinin (300 mA anma kaçak akım değerine sahip kaçak akım rölesi) kullanılması, tali dağıtım noktalarına ise hayat korumaya yönelik kaçak akım rölesinin (30 mA anma kaçak akım değerine sahip kaçak akım rölesi) düzeneği ile birlikte termik manyetik şalter veya otomatik sigorta (ayrı ayrı veya birlikte) konulması ve tüm koruma düzenleri arasında seçicilik sağlanması” maddesi önem taşıyor.
KAÇAK AKIM KORUMA RÖLESİNİN TEMEL KORUMA KONSEPTİVE ÇALIŞMA PRENSİBİ
Kaçak akım koruma rölesi, elektromanyetik prensiplere göre çalışıyor. Elektrik şebekesinde faz ve nötr arasındaki farkı devamlı olarak ölçüyor. Bir fark akımı algıladığında ise hattı keserek sistemleri ve insan hayatını koruma işlemi gerçekleştiren koruma sağlıyor. Kaçak akım koruma rölesinin içinden geçen akımları taşıyan ve koruyan devreye ait aktif yani faz ve nötr iletkenlerinde meydana gelen manyetik alanı algılayan toroidal transformatör kullanılır. Toroidal transformatörün görevi, faz ve nötr’deki akımların yönü ve büyüklüğünü göz önüne alarak fark akımını hesaplamasıdır. Normal işletme şartlarında beklenen, fazlardan gelen akımın nötrden aynen dönerek vektörel toplamlarının sıfır olmasıdır. Anormal durumlarda, yani izolasyon hatası, kablolama hatası gibi durumlar meydana geldiğinde, dengesiz akımların meydana getirdiği kaçak manyetik akım, cihazın açtırma bobinine kaçak akım gönderir ve bu akım daimi mıknatısın çekme kuvvetini yenerek sistemin açtırmasını sağlar.
KAÇAK AKIM KORUMA RÖLELERİNDE SEÇİM
Yaşam alanlarında meydana gelebilecek bir kaçak akım yüksek değerlere ulaşırsa, can, mal kaybı ve yangınlara yol açabilir.
Bunun önüne geçebilmek için, kaçak akım koruma rölesinin görevi de yalıtım hatasından kaynaklanan hata akımını algılamak ve algılanan kaçak akım değerinin belirlenen değerlerin üzerine çıkması durumunda bağlı bulunduğu devreyi kesmektir. Kaçak akım koruma eşik değerlerinde de
a. 30 mA’de Hayat (İnsan Koruma),
b.300 mA’da da Tesisat (Yangın Koruma) koruma fonksiyonunu gerçekleştirir.
Anma Akımı: Kaçak akım koruma röleleri, kendilerinden önce bağlanan otomatik sigorta ya da kompakt şalterin anma akımına eşit veya büyük olmalıdır. Ayrıca, kaçak akım koruma rölelerinden geçen akımın, kaçak akım koruma rölelerinin nominal anma akımından büyük olmamasına dikkat edilmelidir.
Seçicilik: Kaçak akım koruma röleleri; G (gecikmesiz) ve S (gecikmeli) olmak üzere iki şekilde üretiliyor.
S Tipi Kaçak Akım Rölesi: Seri bağlı kullanılan kaçak akım koruma rölelerinden şebekeye yakın olanın selektif (S) olması durumunda, hata anında sadece ilgili yüke yakın olan kaçak akım koruma rölesinin açması sağlanır. Böylece sadece hatanın olduğu kısımda enerji kesilir, diğer yerler normal çalışmalarına devam eder.
Kaçak Akımın İnsan Vücuduna Olan Etkileri Nelerdir?
Elektriğin faydaları saymakla bitmezken yanlış uygulamaların, ihmaller sonucu oluşabilecek elektrik kazalarındaki tehlike boyutları da bir o kadar büyük. Özellikle elektrik akımı ile temas, ağır yaralanmalara hatta ölümlere dahi sebep olabiliyor. Kaçak akımın insan vücuduna etkisi; maruz kalınan gerilimin büyüklüğüne göre değiştiği gibi ayrıca akım şiddetine, temas süresine, vücut direncine ve akımın vücutta izlediği yola bağlı olarak değişebiliyor. Panasonic Life Solutions Türkiye olarak, VİKO marka ürünlerinde kaçak akımı zarar vermeden etkisiz kılmak amacıyla ürünler geliştiriyor.
Kaçak akım, tehlikeli eşik değerlere ulaştığında insan hayatını tehdit edebilecek boyutta risk taşıyor. Aynı zamanda yalıtım hatasından kaynaklanan kaçak akım, belli değerlerde yangın tehlikesi de oluşturuyor. Kaçak akım koruma röleleri ek maliyet oluşturma sebebiyle kullanılmazsa maddi ve manevi kayıplar yaşanabilir. Yangından korunmak için tesisatlarda kaçak akım rölelerinin mutlaka uygun standartlar göz önünde bulundurularak seçilmesi gerekiyor. Topraklama sistemi ve otomatik sigortaların yanında sistem tamamlayıcısı olarak kullanılması önem arz ediyor.
