Uzun yıllardır sanayi işletmeleri için kaliteli proses suları hazırlama sistemleri kurulduğğunu, su hazırlama sisteminin her işletme için farklı tasarlandığını açıklayan BURKUT Su Tekniği A.Ş. Yük. Müh. Enis Burkut,   tasarımı yaparken önemli noktaları sanayiciler ile görüşerek oluşturduklarını belirterek  proses suyu hazırlama sisteminin önemli noktalarını şu şekilde açıklıyor: 

Ham Su Analizi

Sistemde kullanılacak ham suyun kimyasal analizlerinin sistem tasarımı sırasında gerekli olduğuna işaret eden Burkut, ancak ham su kalitesinin yılın 12 ayı aynı olmadığını işletme çalışmaya başladıktan sonra da ham su analizlerinin periyodik olarak 3 – 4 ayda bir yapılması gerektiğini, böylelikle ham su kalitesi değişiklikleri kısa zamanda fark edileceğini ve buna göre tedbirlerin alınacağını açıklıyor.  İlk su sistemi tasarımında çok detaylı ham su analizi elde etmenin iyi olacağını, fakat periyodik kalite kontrollerinde yalnızca şu değerlerini ölçmenin ve tasarım rakamları ile karşılaştırmanın yeterli olabildiğini belirterek iletkenlik, pH, toplam sertlik, silikat, demir ve mangan ve amonyaka dikkat çekiyor.

Proses Suyu Kalitesi Ne Olmalı?  

İşletmenin hangi noktalarında ne kalitelerde ve ne miktarlarda suya ihtiyaç olduğu çok detaylı olarak kaydedilmesi gerektiğini önemle vurgulayan Burkut, bu bilgilere göre proses suyu sisteminin tasarlandığını açıklıyor. Bu durumu örneklendiren Burkut, meşrubat üreten bir işletmede proses suyunun büyük bir oranının meşrubat şişesi içine girecek kalitede olması gerekirken, bir süt işletmesinde suyun büyük bir oranı sistemin yıkanmasında ve durulanmasında kullanıldığını ve su sistemin tasarımının bu ihtiyaçlara göre yapıldığını açıklıyor.

Ön Filtrasyon:

İşletmeye gelen ham sulara dikkat çeken Burkut, bu ham suların kuyudan da gelse şehir şebekesinden de gelse ham su deposuna akmadan önce muhakkak bir filtreden geçmesi gerektiğini dile getirerek böylece ham su deposunun içini sık sık temizlemek gerekmediğini aktarıyor.  Burkut, genelde ham su deposu öncesi 100 mikron seviyesinde bir filtre yeterli oluyorsa da bazı gıda işletmelerinin 20 mikronluk ön filtreyi şart koştuğunu aktarıyor. 

Su Depoları:

Ham su deposunun ve diğer depoların, içine hiç ışık sızmayacak şekilde tasarlanması gerektiğini belirten Burkut, çünkü ışığın olduğu yerde muhakkak yosun türlerinin ürediğini ve bunların suyun kalitesini bozduğunu açıklıyor. Ham su deposunun betonarme   olabileceğini aktaran Burkut, “CTP veya paslanmaz çelik de olabilir.  Kuyu suyunun kimyasal analizine göre ve proses suyunun türüne göre ham su deposunun kalitesine karar verilir.”  Diyor.

Depodaki Suların Sürekli Dezenfeksiyonu:

Durgun sularda her tür bakterinin üreyebildiğini açıklayan Burkut, işletmelerin bir çoğunda su depoları işletmenin en az bir günlük ihtiyacını karşılayacak kapasitede tasarlandığını, bu sebeple depo sularının “Durgun Su”olarak nitelendirilebildiğini aktarıyor. Burkut, depolardaki bakteri üremesinin önlenmesi için depo sularının hassas kontrollü olarak sürekli klorlanması sağlanması gerektiğini önemle vurguluyor.  

Su Filtrasyonu:

Proses suyunun hazırlanması sırasında, ham suyun fiziksel ve kimyasal özelliklerinin değiştirilmesi için su iyileştirme cihazlarının kullanıldığını açıklayan Burkut, su kalitesini iyileştiren cihazların su içindeki katılardan zarar gördüğü için, “doğru” su filtrasyonu yapıldıktan sonra suyun kalitesi yükseltildiğini, su filtrasyonu iyi yapılmadığı durumda cihazlarda işletim sorunlarının yaşandığını açıklıyor. Burkut, “Doğru” su filtrasyonu ilim değil, “tecrübe” işidir. Su filtrasyonu için muhakkak çok tecrübeli bir şirket ile iş birliği yapılmalıdır. Su filtrasyonu tekniklerinde bugün gelinen son nokta  “UF – Ultra Filtrasyon” tekniğidir.  Bütçe el verirse, su filtresi olarak UF’yi seçmek çok iyi olur, çünkü UF katıları ve bulanıklığı mükemmel olarak sudan gidermesi yanında hiçbir mikrop da geçirmez.” Diyor. 

Su Kalitesi Yükseltme Cihazları:

Su yumuşatıcının, reçineli deiyonize sistemi, nano filtrasyon, ters ozmoz, EDI - elektro-de-iyonizasyon gibi cihazlar su içindeki mineralleri değiştirdiğini veya sudan aldığını dile getiren Burkut, bu cihazlara ihtiyaç olup olmadığına işletmenin prosesinin karar verdiğini açıklayarak şu şekilde örneklendiriyor: “10 bar basınçlı bir buhar kazanının ürettiği buhar işlem sonrası kondens olup yüzde 90 kazana geri dönüyorsa ve işletmenin suyu çok yüksek iletkenlikte değilse, bu buhar kazanının besi suyu su yumuşatıcı ile hazırlanabilir.  Ancak üretilen buharın yalnızca yarısı kondens Resim 5 olarak kazana geri dönüyorsa, bu kazanın besi suyu ters ozmoz ile hazırlanmalıdır ki işletme ekonomik çalışabilsin.” 

Düşük İletkenlikteki Proses Sularına Dikkat:

Galvanizli boru sistemi sanayide beğenildiğini ve çok kullanıldığını ancak bu borulardan düşük iletkenlikte sular geçtiğinde, kısa bir süre sonra boru içindeki galvaniz çözünür ve sular “paslı” akmaya başladığını belirterek “Çünkü sular ne kadar safsa metalleri o kadar çok çözer. Düşük iletkenlikte sular için sentetik borular kullanılmalıdır; PVC, PPRC, HDP gibi… Aynı durum su depoları için de geçerlidir.  Ters ozmoz ile elde edilmiş düşük iletkenlikte su sıradan bir beton su deposuna konduğunda, su betonu çözer ve suyun sertliği yükselir.  Proses suyunun özelliğine göre depo seçilmelidir.” Diyor.

Su Sistemi Otomasyonu:

İşletmelerde işçilik hatalarını azaltmak için ve ürün kalitesini bozmamak için su hazırlama sisteminin “Doğru” bir otomasyon sistemine sahip olmasının önerildiğini dile getiren Burkut, “Örneğin, suyun klorlanmasının “Doğru” yapılması, su yumuşatıcıda rejenerasyonun tam zamanında ve “Doğru” yapılması, ters ozmoz antiskalantının sürekli ve “Doğru” miktarda verilmesi gibi işletme kontrollarının aksatılmadan yapılması için kaliteli ölçüm cihazları kullanılmalı ve kaliteli bir otomasyon sistemi kurulmalıdır.” Dedi. 

Ucuz Anlayışı ile Satın Almanın Malzeme İşletmeye Zarar Verebilir:

Proses suyu hazırlama sisteminin veya sarf malzemesinin satın alırken “Ucuz” anlayışı ile hareket etmek çoğu zaman işletmeye zarar verdiğini açıklayan Burkut,  sözlerini şu şekilde sürdürüyor: “Bu konuyu teorik olarak anlatmak yerine birkaç örnek vermek ile konu daha iyi anlaşılabilir.  Sanayi işletmelerinde “Su” kalitesinden  kaynaklanan sorunları gidermek için bize birçok istek geldiğinden dolayı, sanayide “Ucuz” anlayışının doğurduğu birçok soruna şahit oluyoruz. Ayrıca atalarımız ucuz konusundaki tecrübelerini şöyle ifade etmişler: “Ucuz etin yahnisi olmaz.”  İngilizler bir başka şekilde bu durumu anlatmışlar: “Ucuz mal alacak kadar zengin değilim.
Örnek 1: Bir işletmede ters ozmoz mambranlarının koruyucu filtresi olarak kaliteli kartuş filtre yerine, “Ucuz” olan kalitesiz kartuş filtre satın alınmış, normalde 24 ay kadar hizmet eden ters ozmoz mambranları beş ay sonra kullanılamaz hale gelmiş.  Dolayısı ile “Ucuz” kartuş filtre satın alınırken kazanıldığı düşünülen paranın çok daha fazlası yeni mambranlara ödenmiş.
Örnek 2: Bir işletme, tam otomatik kimyasal yıkamalı UF - ultra filtrasyon sistemi satın almak yerine, “Ucuz”  olduğu için, el vanaları ile kumanda edilerek kimyasal yıkama yapan ultra filtrasyon sistemi satın almış.  Bu yatırım yapıldıktan bir hafta sonra, UF’nin kimyasal yıkaması sırasında işletme içine, yani prosese asit kaçmış ve üretimde birçok sorun yaşanmış ve sonuç çok pahalıya mal olmuş.
Örnek 3: 24 m3/saat debide kuyu suyu için kum filtresi satın almak isteyen bir işletmeye verilen iki teklif şöyle:

* Su hızı 12 m/saat’a göre tasarlanmış 1,6 m çapında kum filtresi;
* Su hızı  18 m/saat’a göre tasarlanmış 1,3 m çapında kum filtresi.

Sanayi işletmesi “Ucuz” olan 18 m/saat hızda çalışan, 1,3 m çaplı filtreyi satın almış.  Tabii ki, bulanık olan kuyu suyu hiçbir zaman kum filtresinden şeffaf olarak çıkmamış, bu sebeple işletmede kullanılan kartuş filtreler haftada bir değiştiriliyormuş. Kartuş satın alma bedeli bir yıl içinde çok yüksek bedellere ulaştığı için bize müracaat etmişler.  

Sonuç: 
Sonuç olarak her işletmede proses suyunun çok önemli olduğu için proses suyu hazırlama sisteminin de bilinçli bir şekilde tasarlanması ve satın alınması gerektiğini aktaran Burkut, proses suyunun hazırlanmasında yukarıda anlatılan önemli noktalara dikkat edilmesi ve proses suyu hazırlama sistemi yatırımında uzman bir kuruluş ile iş birliği yapılması gerektiğinin altını çiziyor.